Turk-Cin dostluk hattinda toprak butunlugu ve Uygurlarin esenligi icin...

Delen Mehmet Ögütçü
Uygurlarin yasadigi insanlik drami Turkiye'yi zor bir ikilem karsisindabirakti: Bir yandan soydaslarinin obur yandan gelecegin yeni supergucu ile yeni yeni isinmaya baslayan iliskilerinin akibeti.
Cin'in toprak butunlugu, ic istikrar ve guvenlik konularindaki hassasiyeti, gerekirse bunlarin zedelenmesi durumunda en sert onlemlere basvurma iradesi hem Tayvan'a yonelik "iki sistem tek ulke" politikasi, hem de demokrasi yanlisi ogrencilere Tiananmen olaylari sirasinda uyguladigi sert muamele ile kafalara kazindi. Cin Halk Kurtulus Ordusu ve Komunist Partisi'nin bu konulardaki hosgorusu sifir duzeyinde.
Dolayisiyla, Cin'in Sincan-Uygur Ozerk Yonetim Bolgesi'ne bakisini, etnik gerilimi nasil karsiladigini ve son yasanilan drami bu gozlukten tahlil etmek ve bu temel tesbitlere uygun sonuclar cikartmak gerekiyor.
***Urumci'de yerlerde yatan onlarca cesedi gorunce bundan tam 20 yil once Baren baskaldirisi sirasinda bolgede benzeri bir muameleye ugrayan yuzlerce Uygur gozumun onunde yeniden canlandi. Ardindan gelen tutuklamalar, iskenceler, kaybolan ve bir daha haber alinamayan yuzlerce, cogu masum, genc insan. Simdi de farkli olmayan bir senaryoyu yasayacagiz gibi gorunuyor.
Zira son yillarda neredeyse paranoyak olcude ayrilikci Uygurlardan korku Cin’in her yanina sindi. Basin yoluyla da Uygurlar, Rusya’nin Cecenleri gibi sunuldular. Bush'un retorigine siginarak suclu sucsuz bircok Uygura "terorist", "Al Kaida yetismesi" payesi yapistirildi. Pekin Olimpiyatlarini intihar saldirilariyla kana bulayacaklari gerekcesiyle gecen yaz da bolge halki yeniden yogun baski altina alinmisti. Yani, bolge ve insanlari zaten her an patlamaya hazir bir bomba gibiydi.
***Tarihi bakimdan "Dogu Türkistan” olarak bilinen, Cincesi “yeni kazanilmis topraklar” anlamina gelen Sincan-Uygur Ozerk Yonetim Bolgesi 1949 yilindan beri “ozerk” statude Çin yonetimi altinda. Cin'in toprak bakimindan en buyuk, nufus bakimindan nisbeten en kucuk eyaleti. Binlerce yildir bu bolgenin sakinleri olan Uygurlar ve diger Turkik gruplar, kendi "atavatan"larinda Cinlilerin nufus yigma politikasi nedeniyle azinliga donusmek uzereler. En buyuk sorun da aslinda buradan kaynaklaniyor.
Ozellikle Sichuan'dan milyonlarca insani Cinliler buraya kaydirip demografik dengeyi bozdular. Uygur kenti Urumci simdi yuzde 70 Cinli nufus barindiriyor. Yuzde 95'i Uygur olan Kasgar'da da suratle nufus kaydirilmasi operasyonu yuruyor. Altay Ili, Hami, Turfan da cok gecmeden ayni akibete ugrayabilir. Genc Uygurlar asimile politikasinin bir parcasi olarak ulkenin ic bolgelerine gonderiliyorlar.
***
Bu bolge zengin kaynaklara ev sahipligi yapiyor. Cin'in petrol ve dogal gaz kaynaklarinin ucte birinin uzerinde oturuyor Uygurlar. Turkmenistan ve Kazakistan’dan boruhatlari ile gelecek petrol ve dogal gaz da bu bolgenin kaynaklari ile birlesip esas uretim merkezleri olan kiyidaki dogu eyaletlerine gonderilecek.
Altin ve baska degerli mineral madenleri var. "Turfan'da sebze ve meyva"Cin'in bircok bolgesinin gereksinimi saglayacak olcude bol. Buna karsilik, burasi ulkenin en yoksul bolgeleri arasinda. Genclerin cogu issiz. Yeni yaratilan istihdam imkanlari da baska bolgelerden gocen Cinlilere veriliyor.
Jeopolitik olarak da hassas bir cografya; zira hem Rusya, hem Orta Asya hem de Pakistan ve Afganistan ile sinir paylasiyor. Sinirda Halk Kurtulus Ordusu’nun muazzam askeri karargahlari var. Nukleer denemeler hep bu bolgede yapiliyor.
Bolgenin adi ”Ozerk Yonetim” bolgesi olarak gecse de ipler Cin Komunist Partisi ve Hukumeti’nin elinde. Ozerklik fiiliyatta yok ortada. Gostermelik bir Uygur Vali var partiden gelme; gerisi hep Cinli. Folklorik olarak Uygur muzigi ve dansina izin veriyorlar.
Uygur dili de kullaniliyor bolge medyasinda, universitelerinde; ama dis dunya ile baglarini koparmak icin bu insanlarin alfabesi birkac kez degismis. Simdi Uygurcayi Arapca yazip bizim anlayabilecegimiz Turkce ile konusuyorlar. Meramlarini ne Cinlilere anlatabiliyorlar, ne Araplara ne de hala Kiril alfabesi ile yazan sinirin ote yakasindaki Orta Asyali "tokan"larina.
Dahasi, Cin’in bu ulkelerdeki muazzam ekonomik mevcudiyeti nedeniyle Orta Asyali Turkik akrabalari da notralize edilmis durumdalar.
Dunya’nin yeni super ekonomik gucu olma yolundaki Cin zenginlestikce bu bolgede kalkiniyor, disari aciliyor. Yurtdisinda hatiri sayilir bir Uygur diasporasi olustu. Cogu Turkiye, Pakistan, Suudi Arabistan ve Orta Asya'da ama okumuslari ABD'de ve orada himaye gordukleri soyleniyor. Cin'in ”yumusak karni” olduklari, Tibetlilerden daha keskin ve siddete dayali muhalefet yapabilecekleri dusuncesiyle olsa gerek.
***Uygurlarin Cinlilere karsi nefret duygulari yogun. Hic karismiyorlar Cinlilerle. Hatta, onlarla evlenen olursa toplumdan tecrit ediliyor. Tek cocuk politikasi ve erkek cocugunun tercih edilerek kizlarin istenmemesi nedeniyle ciddi bir kadin-erkek dengesizligi var Cin nufusunda. Erkekler aleyhine. ”Kadin arz acigi” Cinliler acisindan enerji, su ve gida arz guvenliginden daha onemli hale geliyor.
Iste boyle bir ortamda binlerce Uygur genc kizin calismak uzere Cin’in ic bolgelerine gonderilmeleri ve son olarak Guangzhou'daki bir oyuncak fabrikasinda tacize ugramalari, onlari korumaya calisan ve olan biteni protesto eden Uygur genclerinden ikisinin oldurulmesi, yuzlercesinin yaralanmasi, buna karsilik Cin polisinin suclulari ortbas etmesi etnik gerilimi tetikledi, tirmandirdi.
Protesto gösterileri bolgenin baskenti Urumci’ye de sicradi. 10.000'in üstünde Uygur genci Çin polisi ve askeri ile çatismaya girdi. Taskinliklar yapti. Urumçi'ye tasinan Çinlilerin is yerlerini yikan Uygur gençler bazi devlet dairelerini de ele geçirdiler. Polisin engel olamayip etkisiz kaldigi olaylarda Çin Ordusu devreye girip sert sekilde mudahale etti.Sonuc ortada. 1989 Haziran’indaki Tiananmen katliamindan farkli olmayan yontemlerle kalabalik dagitilirken kesin rakami tartismali yuzlerce Uygur olduruldu.
****Son catismanin Cumhurbaskani Sayin Abdullah Gul'un “cok basarili” gectigi soylenen seyahatinin hemen sonrasinda patlak vermis olmasi buyuk talihsizlik. Urumci’de Uygurlarin iki ulke arasinda ”canli bir kopru”olacagi mesajini vermisti daha birkac gun once.
“Turkiye ve Cin Halk Cumhuriyeti arasindaki en onemli gundem maddesi nedir”diye soracak olursaniz Pekin bakimindan bunun tek yaniti var: Uygur ayrilikcilarin Turkiye’deki faaliyetlerine son verilmesi. Bolgedeki aktif ayrilikcilarin onemli uslerinden birisinin Turkiye'de oldugunu dusunuyor Cinliler. Bunlari izlemek icin cok sayida Cinli istihbarat elemaninin Turkiye’de faaliyet gosterdigi biliniyor.
Uygur muhalif hareketin belkemigini kirmak ve ayrilikcilarin Cin’e iadesi dahil degisik amaclar guden bir guvenlik isbirligi anlasmasi bile imzalattilar zamaninda icinde Uygurlarin en yaman savunucusu MHP’nin de oldugu koalisyon hukumetine. Hatta ellerinde koz olsun dusuncesiyle bir zamanlar Pekin’in PKK ile dirsek temasini korudugu da bildiriliyordu.
Turkiye ayrilikci bir hareketin yarattigi toplumsal ve ekonomik yikintiyi yasayan bir ulke olarak baska bir ulkedeki ayrilikci hareketi desteklemez.Bundan hicbir menfaati de yoktur. Tam aksine Pekin ile onumuzdeki 50 yila uzanan bir stratejik ortakligin temel taslarini dosemeye calisiyor.
Bolgeye ilginin nedeni basit: Singapur ya da Malezya’daki denizasiri Cinliler Pekin icin ne anlam ifade ediyorsa Cin’deki Uygurlar da bizim icin ayni anlami tasiyorlar. Ayni dili, etnik kokeni, mutfagi, muzigi paylastigimiz insanlar. Onlarin yasadiklari ulkede baris icinde, mureffeh sekilde, uluslararasi sinirlara ve ulke yasalarina riayet ederek yasamalari, katliamlarla kirilmamalari Turkiye’nin menfaatine.
***Bugun icimiz derinden sizladi cunku olenlerin cogu gencler ve kadinlardi.Icimiz sizladi cunku bu olaylar belki de durmayacak, Kasgar'a, Hami'ye, Turfan'a, Altay Ili'ye sicrayacak, sonra da gecmiste oldugu gibi Cin'in sert ve acimasiz tepkisiyle kanla bastirilacak. Sonrasinda da yasin yaninda kurunun da yanacagi binlerce gozalti, iskence, kayip insanlar....
Icimiz sizladi cunku tum dunya adeta dut yutmus bulbul gibi sustu. Verilen tepki yasanan insanlik drami ile orantisizdi. Uluslararasi camia, iki tarafi da itidale davet etti. Oysa taraflardan birisi orantisiz guc kullanan Cin Halk Kurtulus Ordusu, digeri ise aralarinda ayrilikci tahrikciler olsa da cogunlukla masum protestocu Uygurlar...
Icimiz sizladi cunku bizim Disisleri de ne sis yansin ne kebap cinsinden renksiz kokusuz ve de Cumhurbaskani’nin seyahatinin "kazanimlari"ni heba etmemek dusuncesine dayali bir aciklama ile yetindi baslangicta. Daha sonra tonu biraz daha sertlesen ve kisitli olcude uluslararasi camiayi da harekete gecirecegi intibai veren bir aciklama geldi.
Oysa, yapici bir yaklasimla ve Pekin ile iliskilerimizi bozar korkusuna saplanmadan Hu Jintao’yu bolgedeki polis ve askerleri, ve de galeyana gelmis gocmen Cinlileri insaf olculerine davet etmek, bunun icin yapici cabalara baslamak beklenirdi bizden.
Bunun Turkculuk ve irkcilikla ilgisi yok. Hem bolgedeki Uygurlar arasinda hem de Turkiye’de menfaatlerini korumakla yukumlu oldugumuz cok sayida Turk vatandasi var. Bizimle ayni turkuyu soyleyen, ayni ninnilerle uyutulan, benzeri efsaneleri okuyan, ayni yemekleri tadan, hatta Orta Asyalilardan bile daha fazla bizden bu insanlara gostermemiz gereken dogal ilgi de cabasi. Cok konustugumuz omurgali dis politika da bunu gerektiriyor.
Hic tuccarlarimizin korkmasina gerek yok; zira 17 milyar dolarlik dis ticaretimizin 16 milyar dolari Cinlilerin lehine acik veriyor. Cin’in Turkiye’deki dogrudan yatirimlari 60 milyon dolari bile bulmuyor.Dogabilecek bir ihtilafta ekonomik kayip daha ziyade Asya'nin dogu ucundaki ortagimiza ait olur. Ki, bunu hic temenni etmiyoruz.
Uygur ayrilikcilar konusunun daha buyuk resim icinde 1.3 milyar’lik yeni guc odagi Cin ile iliskilerimizi zedelememesi, tam aksine bolge insanlarinin yasadiklari dramin hafifletilmesinde ve onlar ile Pekin ile arasinda guvenilir kopru olusturulmasinda Ankara’nin kolaylastirici ama “gorunmez” bir rol oynamasi buyuk onem tasiyor.
Ilk elde Pekin'e saygi duyulan, Cinlilerin de guvenecegi kucuk bir akil adamlar grubu gonderip durum tesbiti yaptirmakta yarar var. Aralarinda iletisim kopmus Uygurlarla diyalogu tesis etmek, gerilimin azalmasina katki saglayacak adimlarin belirlenmesi, uygulanmasina yardimci olmak da dusunulebilir. Cin de aslinda tam bir cikmazda bu konuda. Uygun sekilde uzatilacak ve ayrilikciliga taviz vermeyecek dost bir yardimci eli geri cevirmeyebilir.